گفتگوهایی پیرامون خردگرایی

[Dariush]

برای من هم کاملا روشن بود که ما در واژگان و مفاهیم دچار عدم تفاهم هستیم. ریشنالیست خردگرایی را آنقدر حجیم و گسترده می‌کند و آنقدر به آن ابعاد می‌بخشد که می‌تواند شامل همه‌ی انواع دیگر ایده‌ئولوژ‌ها بشود(تجربه‌گرایی، ماتریالیسم، ایده‌آلیسم و... ). این مشخصا در تضاد با آن چیزی‌ست که همگان از خرد، هسته‌ی مرکزی خردگرایی، و خود خردگرایی می‌شناسند، یعنی ایده‌ئولوژی‌ای که بر پایه‌ی روشی عقلانی و منطقی و با استفاده از فکت‌های معتبر (عمدتا تجربی) و قابل اندازه‌گیری به نتایجی می‌رسد که پیش از هر چیز عملی هستند (اگر حکم علمی باشد) و مهمتر اینکه قطعیت دارند. در واقع خردگرایی 90 درصد «روش» است. ریشنالیست همان موقع که در موردِ اصل بودن لذت سخن می‌گوید، نمی‌تواند اعتراف بکند که «تلاش برای هر چه بیشتر کردنِ لذت» به طور کلی گزاره‌ای خردگرایانه نیست، اگر جه که خردگرایی با آن منافات ندارد یا با آن غیرقابل جمع نیست، اما در مجموعه‌ی گزاره‌های مورد تایید خرد نیست و نه این گزاره، بلکه از اساس اصل بودنِ حیاتِ بشری نیز هم این وضع را دارد.

من از ریشنالیست گرامی، وقتی می‌گویند که ما می‌گوییم «خرد نه یک رانه و نه هتا یک گرایش اصیل بشری نیست، بلکه در ابتدا تنها قرار بوده پروتکلی جهانی برای بازشناسی و دریافت پدیده‌های بیرونی همانطور که هستند و به بیانی غیرقابل تاویل باشد؛ ما قبل از اختراع خرد، ابزارهای غنی دیگری برای بالا بردنِ کیفیت و کمیتِ لذت‌ داشتیم و اگر شما امروز جزمیت در خردگرایی را می‌بینید که تبدیل به یک فرهنگ مضحک جهانی شده، در واقع آنهم در راستای طبیعیتِ بشری برای رفتن ِ یک راه تا خوردنِ سرش به سنگ است»، ایشان بلافاصله عبارتی چون «خب همین هم خردگرایانه است» را بیان می‌کنند ، شگفت‌زده می‌شوم.

شما باید یکبار برای همیشه بپذیرید که موارد و موضوعات بسیار زیادی هستند که خرد شایستگی داوری و ارزشگذاری را در آنها ندارد و خبر خوب اینکه «این خردگرایانه هست»!