قطعا رفتار انسان حتی بسیار پیچیدهتر از پیشرفتهترین نخستیهای امروز موجود است وانگهی ما داریم پیرامون «طبیعت» او صحبت میکنیم. اینکه برمبنی ژنها انسان چگونه موجودیست.
در انسان هم همینطور است،
اگر ازخودگذشتگی بدون هرگونه منفعت متقابلی باشد حق با شماست، به زیان ِ مطلق شخص اهدا کننده و نفع مطلق دریافتکننده خواهد بود، در این بحثی نیست. ایراد اینجاست که چنین مدلی از نوعدوستی الگوی درستی برای پیریزی و پیروی نیست، زیرا با ضرر به یک طرف ِ قرارداد همراه خواهد بود و از بنیاد غیراخلاقیست نه «اخلاقیتر». در انسان هم به دلایل طبیعی اتفاق نمیافتد و انحرافیست فرهنگی از مسیر درست، یعنی افراط و تفریط در دو سر این ماجرا برآمده از اقتضائات فرهنگی هستند تا طبیعی.
انسان همانطورکه گفتید خیلی پیچیدهتر از اینهاست، آنچه ما میکوشیم نشان بدهیم اینست که آیا مکانیزم اجتماعی که در آن همهی روابط مبتنی بر تصمیمگیری شخصی و نفع ِ عقلانی همهی طرفین درگیر بنا شده با اهداف طبیعت برای انسان سازگار است یا نه. ما میتوانیم به نحو دیوانهواری خشن، بیرحم و همنوعستیز باشیم، مثلا هالوکاست. در همان حال میزانی باورنکردنی از نوعدوستی و فداکاری را هم در خود داریم، که خیلی بیشتر از اولی دیده میشود و تکتک ما به نوعی، در زمانی به مدلی بیسابقه در طبیعت از آن اقدام ورزیدهایم. یعنی از نظر طبیعی قادر به انجام هر دو هستیم، و اگر بار فرهنگی نبود قطعا دومی را تا اندازهی بیشتری انجام میدادیم، زیرا از قدیمیترین اجداد یافت شدهی انسان، تا همین جوامع بدوی که به امروز رسیدهاند همگی برمبنی همکاری و همیاری متقابل اعضا بنا شدهاند و بجز در سیستم سرمایهداری متاخر، تضادی میان منافع فرد و جمع وجود نداشته. من گمان میکنم باید تمامی موانع موجود یا احتمالی پیرامون بروز رفتار نوعدوستانه پیش روی انسان را برداشت، اقدام به تشویق و تقویت آنها کرد و سپس به بازبینی مجدد در این موضوع پرداخت.
در ایران حتما شنیدهاید که اگر شخص تصادف کردهای را با ماشین به بیمارستان برسانید برایتان دردسر ساز می شود، این مبتذلترین مثالیست که به ذهنم میرسد: مجازات ِ نوع دوستی توسط سیستم اجتماعی و ایجاد تضاد میان منافع افراد نسبت به یکدیگر، و تمامی این افراد نسبت به جمع. حال گمان بکنید بجای بازجویی و دردسر و آزار، هرکس که بیمار یا تصادفکردهای را به بیمارستان میرساند ده هزار تومان هم پاداش میگرفت، آیا ارزش کار خدشهای میدید از اینکه پاداشمحور شده و طرف دیگر هم سودی میبرد؟ شاید، اما مهمتر از پاسداری ِ «نفس عمل نیک» برطرف کردن موانع سر راه انجام آنهاست..

















































پاسخ با گفتآورد