جبر یا اختیار؟

[Agnostic]

مهمترین جبر تولد انسان است که خودش انتخاب نکرده. ولی مرگش هم جبر می تواند باشد هم اختیار. اختیار است چون هر وقت بخواهد می تواند خودکشی کند ولی جبر است چون هرکاری کند بالاخره باید بمیرد!

[ابن سینا]

بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه که نظر علمای شیعه است در مورد این مبحث،این است که نه جبر کامل است و نه اختیار کامل که امام معصوم فرمایند«لا جبر و لا تفویض.بل الامر بین الامرین»اولین مبحث آنکه مشخصا جبری خارجی بر انسان حاکم است مثلا قانون جاذبه.آنچه که انسان به عنوان اختیار دارای آن هست خود نوعی جبر است.در واقع این بدان معناست که انسان مجبور است به اختیار کردن.پس انسان اگر چه دارای اختیار است به این معنا که می تواند از بین الف و ب یکی را برگزیند ولی جبر بودن آن این است که انسان باید حتما اختیار کند،پس اگر انسان چه از بین الف و ب یکی را انتخاب کند یا انتخاب نکند در هر صورت اختیار کرده است و این است معنای جبری بودن اختیار.پس منسوب کردن جبرگرائی به شیعیان سخن گزافی بیش نیست.

[Agnostic]

جالب این است قرآن به عنوان کلام خدا آیات ضد و نقیضی درباره جبر و اختیار گفته!
صفحات ۴۷۱ تا ۴۸۶ کتاب نقد قرآن نوشته دکتر سها در اینباره است.

[Rationalist]

به نظر من انسان اختیار ندارد. انسان از وقتی که به دنیا می آید تمامی رفتارهایش معلول دو علت است یکی ژن دیگری هم محیط. هر رفتاری که از انسان سر میزند معلول این 2 علت است. ژن همان عامل وراثتیست که به انسان میرسد از پدر و مادر و اجدادش. محیط هم تشکیل شده از نژاد و آب و هوا و جامعه و حکومت و مدرسه و دین و رسانه و دوستان و فامیل و امثالهم که هر کدام به میزان نامشخصی بر دیدگاه انسان تاثیر میگذارد. در واقع انسان بنده ژن و محیطش است. اینها رو از نقطه نظر زیست شناسی و فلسفی گفتم. من قبلا خیال میکردم جبرگرایی را فقط میتوان در ابعاد زیست شناسی و فلسفی مطرح کرد تا اینکه کتاب طرح بزرگ استیون هاوکینگ رو خوندم که در اون حرف از جبر گرایی علمی زد و با یک دید جالب که من تا آن زمان نشنیده بودم جبر را اثبات کرد و گفت اختیار یک خیال باطل بیش نیست. کتاب رو به دوستم دادم که بخونه و الان دستم نیست اما یادمه که چی گفته بود. من حرفهاش رو با مثال و بطور مشروح اینجا بیان میکنم: از نقطه نظر علمی بعد از انفجار بزرگ بعد از مدت زمان اندکی قوانین شکل گرفتند که از آن زمان تاکنون بر عالم مسلط بودند و انسان هم به مرور زمان با دانستن این قوانین و ساختن وسایل و ابزار پیشرفت کرد. یعنی قوانین بر همه چیز این عالم مسلط است و تقدم دارد. رفتار تمامی چیزها اعم از زنده یا غیر زنده چه گیاهان چه حیوانات که شامل انسان هم میشود بر اساس همین قوانین است. پس هیچ چیز از محدوده این قوانین خارج نیست. ما چه بخواهیم چه نخواهیم این قوانین بر ما مسلط هستند و هیچ کدام از رفتار های ما خارج از این قوانین نیست یعنی ما نمیتوانیم خارج از این قوانین کاری کنیم. پس چون ما در محدوده این قوانین هستیم هر رفتاری که از ما سر میزند قابل پیش بینی است (هرچند که این پیش بینی غیر ممکن است اما محال نیست) این هم از نقطه نظر علمی. استیون هاوکینگ در طرح بزرگ گفته بود اینکه انسان در هر لحظه چه رفتاری از او سر میزند تحت تاثیر برهم کنش میلیاردها سلول انسان با خودشان و با محیط است و چون دانستن وضعیت اولیه میلیاردها سلول انسان امری غیر ممکن است پس روانشناسان بجای اینکه ملاک را جبر بگذارند انسان را بصورت یک کل در نظر میگیرن که مختار است و سپس اختیار او را بررسی میکنند (وگرنه مشخص است وقتی که یک روانپزشک به شما دارو میدهد این دارو درمانی بر اساس اعتقاد به جبر است چرا که روانپزشک میخواهد با دارو تغییری در رفتار شما ایجاد کند) یکی از دلایلی که بر اساس آن من به بهشت و جهنم اعتقادی ندارم همین جبرگراییست. اگر جبر در کار باشد دیگر قضاوت در مورد اعمال انسانها کاری نادرست است. البته جامعه نیازمند قانون است اما به نظر من در آینده با پیشرفت علم ژنتیک شرایطی فراهم خواهد شد که با دستکاری در ژن انسانها دیگر انسانها نمیتوانند خلافی انجام بدهند.

@agn0stic خیلی زیبا به طرح این جستار مهند پرداختید. گرچه درنمی یابم سود بردن از نگرسنجی چه قدر می تواند برای اثبات و تبیین دیدگاه فلسفی کسی در این راستا موثر باشد!

پرسش من اینجاست که چه ایراد منطقی وجود دارد اگر همان ژن ها به انسان اراده و اختیار را داده باشند؟ و چه مشکلی وجود دارد اگر ما بخواهیم قدرت انتخاب آگاهانه و به عمل درآوردن آگاهانه ی آن انتخاب را اراده و اختیار بدانیم؟ اختیاری در جبر. در این صورت گرچه به طور اساسی، هستی و شرایط زیستن ما جبری بوده، اما قدرت انتخاب آگاهانه هم در میان این جبر وجود دارد که ضمن تبیین سخنان شما، به مفهوم خویشکاری اخلاقی وقضاوت پیرامون رفتارهای انسان ها هم معنایی منطقی می دهد.

[Russell]

@agn0stic خیلی زیبا به طرح این جستار مهند پرداختید. گرچه درنمی یابم سود بردن از نگرسنجی چه قدر می تواند برای اثبات و تبیین دیدگاه فلسفی کسی در این راستا موثر باشد!

پرسش من اینجاست که چه ایراد منطقی وجود دارد اگر همان ژن ها به انسان اراده و اختیار را داده باشند؟ و چه مشکلی وجود دارد اگر ما بخواهیم قدرت انتخاب آگاهانه و به عمل درآوردن آگاهانه ی آن انتخاب را اراده و اختیار بدانیم؟ اختیاری در جبر. در این صورت گرچه به طور اساسی، هستی و شرایط زیستن ما جبری بوده، اما قدرت انتخاب آگاهانه هم در میان این جبر وجود دارد که ضمن تبیین سخنان شما، به مفهوم خویشکاری اخلاقی وقضاوت پیرامون رفتارهای انسان ها هم معنایی منطقی می دهد.

Rationalist عزیز، «قدرت» و «انتخاب» را اینجا چگونه تعریف میکنید؟

[Rationalist]

Rationalist عزیز، «قدرت» و «انتخاب» را اینجا چگونه تعریف میکنید؟

منظورم از "قدرت" توانایی به عمل درآوردن و اجرای خواسته ی مورد نظر است.
و همچنین مقصودم از "انتخاب" در اینجا، گزینش آگاهانه ی یکی میان دیگر گزینه های موجود می باشد.

[Russell]

منظورم از "قدرت" توانایی به عمل درآوردن و اجرای خواسته ی مورد نظر است.
و همچنین مقصودم از "انتخاب" در اینجا، گزینش آگاهانه ی یکی میان دیگر گزینه های موجود می باشد.

خُب، آیا در مفاهیمی مثل "توانایی" و "گزینه" فرض نمیشه که بیش از یک دنیا در آینده ممکن هست؟ اگر اینطور هست که این با جبر (با تعریفی که در بالا اومده) متضاد نیست؟

[Rationalist]

خُب، آیا در مفاهیمی مثل "توانایی" و "گزینه" فرض نمیشه که بیش از یک دنیا در آینده ممکن هست؟ اگر اینطور هست که این با جبر (با تعریفی که در بالا اومده) متضاد نیست؟

راسل جان مقصودت را به طور روشن درنیافتم! لطفا روشن تر توضیح بده.

[Rationalist]

انسان هم یک چنین دستگاهی یا مجموعه ای از این دستگاه ها نمی تواند باشد؟ مثلا دقت کنید که بدن انسان به تغییرات دمای محیط واکنش نشان می دهد و به کمک دستگاه گردش خون دمای بدن را در حدود 37 درجه نگه می دارد، این چه فرقی با دستگاه های خودکنترل دارد؟

تفاوت اساسی انسان با دستگاه های مطرح شده، وجود "خودآگاهی" و در ارتباط با بحث این جستار، قدرت انتخاب آگاهانه است، که از همان خودآگاهی نشات می گیرد.
همچنین اگر معیارِ شناختِ فلسفی ما بر این راستا استوار باشد، می توان از شواهد و مشاهدات تجربی و عینی
میان خویش و دیگر موجودات، در میزان قدرتِ انتخابِ آگاهانه پیرامون دیگر موجودات و یا دستگاه ها نیز، به ابراز نظر پرداخت.

[Russell]

راسل جان مقصودت را به طور روشن درنیافتم! لطفا روشن تر توضیح بده.

اگر جبر را آنچنان که بالا تعریف شده تعریف کنیم:

...پس چون ما در محدوده این قوانین هستیم هر رفتاری که از ما سر میزند قابل پیش بینی است (هرچند که این پیش بینی غیر ممکن است اما محال نیست) این هم از نقطه نظر علمی. استیون هاوکینگ در طرح بزرگ گفته بود اینکه انسان در هر لحظه چه رفتاری از او سر میزند تحت تاثیر برهم کنش میلیاردها سلول انسان با خودشان و با محیط است و چون دانستن وضعیت اولیه میلیاردها سلول انسان امری غیر ممکن است پس روانشناسان بجای اینکه ملاک را جبر بگذارند انسان را بصورت یک کل در نظر میگیرن که مختار است و سپس اختیار او را بررسی میکنند...

بعبارت دیگر جبری لاپلاسی که به ششیوه‌یِ نظری قابل پیشبینی‌ست، در این صورت صحبت از «انتخاب گزینه‌ای از میان گزینه‌ها» چه معنایی خواهد داشت؟