معمای زمان،فضا

[Russell]

اما پرسش اینجاست که مگر مفهوم "زمان گذشته" برای ما چیزی به جز یک تصور ذهنی یا نوعی خاطره است که ممکن است توهمی بیش نباشد؟!
حال با بازسازی دقیق همان شرایط قبلی که از گذشته در ذهن داریم، نمی توانیم آن را "گذشته" بنامیم؟ زیرا برای فردی که به گذشته سفر می کند، در اساس چیزی
برای شخص او به گذشته بازنمی گردد و او همچنان گذر زمان به پیش(تغییر و تحولات در لحظه ها) را تجربه می کند. حال چه این تغییرات به کُشتن پدر بزرگش در چینش و حالتی که پیش تر بوده بیانجامد برایش تناقضی ایجاد نمی گردد. چنانکه این بار چینش ها و تغییراتی متفاوت به وجود می آید. بر این اساس آیا مفهوم گذشته به عنوان آنچه ضرورتا به وقوع پیوسته و چنانچه در پارادوکس هاوکینگ نیز مطرح می شود؛ آیا همچنان غیر قابل حصول است؟

بگمانم اینجا با دو معنی متفاوت ذهنی و عینی از زمان مواجه باشیم.
برای من چنئ سوال که در ابن باره مطرح شد. ایول اینکه آیا ماده‌یِ تشکیل دهنده‌یِ سلول‌هایِ بدن پدربزرگ همان است که در آینده هم خواهد بود یا نه. و آیا قبول نظریه‌یِ جهان‌هایِ موازی در این بحث ضروری‌ست یا نه؟