آغازگر جُستار
ترانه‌های خیام از دیدگاه «صادق هدایت»
پیشگفتار
شاید كمتر كتابی در دنیا مانند مجموعة ترانه های خیام تحسین شده،
مردود و منفور بوده، تحریف شده، بهتان خورده، محكوم گردیده،
حلاجی شده، شهرت عمومی و دنیاگیر پیدا كرده و بالاخره ناشناس مانده
اگر همة كتاب هایی كه راجع به خیام و رباعیاتش نوشته شده جمع آوری شود
تشكیل كتابخانة بزرگی را خواهد داد. ولی كتاب رباعیاتی كه به اسم خیام معروف
است و در دسترس همه می باشد مجموعه ای است كه عمومًا از هشتاد الی هزار و
دویست رباعی كم و بیش در بر دارد؛ اما همة آن ها تقریبًا جنگ مغلوطی از افكار
مختلف را تشكیل می دهند . حالا اگر یكی از این نسخه های رباعیات را از روی
تفریح ورق بزنیم و بخوانیم در آن به افكار متضاد، به مصمون های گوناگون و به
موضوع های قدیم و جدید بر می خوریم؛ بطوریكه اگر یكنفر صد سال عمر كرده
باشد و روزی دو مرتبه كیش و مسلك و عقیدة خود را عوض كرده باشد قادر
بگفتن چنین افكاری نخواهد بود . مضمون این رباعیات روی فلسفه و عقاید مختلف
است از قبیل : الهی، طبیعی، دهری، صوفی، خوشبینی، بدبینی، تناسخی، افیونی،
بنگی، شهوت پرستی، مادی، مرتاضی، لا مذهبی، رندی و قلاشی، خدائی، وافوری .
. . آیا ممكن است یكنفر این همه مراحل و حالات مختلف را پیموده باشد و بالاخره
فیلسوف و ریاضی دان و منجم هم باشد؟ پس تكلیف ما در مقابل این آش در هم
جوش چیست؟ اگر به شرح حال خیام در كتب قدما هم رجوع بكنیم بهمین اختلاف نظر بر می خوریم.
این اختلافی است كه همیشه در اطراف افكار بزرگ روی می دهد . ولی اشتباه مهم
از آنجا ناشی شده كه چنانكه باید خیام شناخته نشده و افسانه هائی كه راجع باو
شایع كرده اند این اشكال را در انتخاب رباعیات او تولید كرده است.
در اینجا ما نمی خواهیم به شرح زندگی خیام بپردازیم و یا حدسیات و گفته های
دیگران را راجع باو تكرار بكنیم. چون صفحات این كتاب خیلی محدود است.
اساس كتاب ما روی یك مشت رباعی فلسفی قرار گرفته است كه باسم خیام، همان
منجم و ریاضی دان بزرگ مشهور است و یا بخطا باو نسبت می دهند ....
بارگیری نسک در ریخت PDF (512KB):
پاسخ با گفت‌آورد