خلاصه و نتیجهنوشته اصلی از سوی مزدك بامداد
از مجموع آنچه در این بخش درباره اعمال نیك و بد مردم مسلمان و مردم غیر مسلمان گفته شد نتایج زیر بدست آمد:
1. هر یك از سعادت و شقاوت، درجات و مراتبى دارد؛ نه اهل سعادت در یك درجه و مرتبهاند و نه اهل شقاوت. این مراتب و تفاوتها، درباره اهل بهشت به عنوان «درجات» و درباره اهل جهنم به عنوان «دركات» تعبیر مىشود.
2. چنین نیست كه همه اهل بهشت از اول به بهشت بروند؛ همچنان كه همه اهل جهنم «خالد» نیستند؛ یعنى براى همیشه در جهنم باقى نمىمانند. بسیارى از بهشتیان آنگاه به بهشت خواهند رفت كه دورانهاى بسیار سختى از عذاب در برزخ یا آخرت تحمل كنند. یك نفر مسلمان و شیعه باید بداند كه فرضاً ایمان سالمى با خود ببرد، اگر خداى ناخواسته در دنیا مرتكب فسقها و فجورها و ظلمها و جنایتها بشود مراحل بسیار سختى را در پیش دارد و بعضى از گناهان، خطر بالاترى دارد و احیاناً موجب خلود در آتش است.
3. افرادى كه به خدا و آخرت ایمان ندارند، طبعاً هیچ عملى را به منظور بالا رفتن به سوى خدا انجام نمىدهند، و چون به این منظور انجام نمىدهند قهراً سیر و سلوكى از آنها به سوى خدا و عالم آخرت صورت نمىگیرد؛ پس طبعاً آنها به سوى خدا و ملكوت خدا بالا نمىروند و به بهشت نمىرسند؛ یعنى به مقصدى كه به سوى آن نرفتهاند، به حكم آنكه نرفتهاند، نمىرسند.
4. افرادى كه به خدا و آخرت ایمان دارند و اعمالى با انگیزه تقرّب به خدا انجام مىدهند و دركار خود خلوص نیّت دارند، عمل آنها مقبول درگاه الهى است و استحقاق پاداش و بهشت مىیابند اعمّ از آنكه مسلمان باشند یا غیر مسلمان.
5. غیر مسلمانانى كه به خدا و آخرت ایمان دارند و عمل خیر به قصد تقرّب به خداوند انجام مىدهند، به موجب اینكه از نعمت اسلام بىبهرهاند طبعاً از مزایاى استفاده از این برنامه الهى محروم مىمانند؛ از اعمال خیر آنها آن اندازه مقبول است كه با برنامه الهى اسلام منطبق است؛ مانند انواع احسانها و خدمتها به خلق خدا. اما عبادات مجعوله كه اساسى ندارد طبعا نامقبول است و یك سلسله محرومیّتها كه از دستنارسى به برنامه كامل ناشى مىشود شامل حال آنها مىگردد.
6. عمل خیر مقبول، اعمّ از آنكه از مسلمان صادر شود یا از غیر مسلمان، یك سلسله آفتها دارد كه ممكن است بعد عارض شود و آن را فاسد نماید. در رأس همه آن آفتها، جحود و عناد و كافر ماجرایى است. علیهذا اگر افرادى غیر مسلمان اعمال خیر فراوانى به قصد تقرّب به خدا انجام دهند، اما وقتى كه حقایق اسلام بر آنها عرضه گردد تعصب و عناد بورزند و انصاف و حقیقتجویى را كنار بگذارند، تمام آن اعمال خیر هبا و هدر است كرماد اشتدّت به الرّیح فى یوم عاصف .
7. مسلمانان و سایر اهل توحید واقعى اگر مرتكب فسق و فجور شوند و به برنامه عملى الهى خیانت كنند مستحقّ عذابهاى طولانى در برزخ و قیامت خواهند بود و احیاناً به واسطه بعضى از گناهان، مانند قتل مؤمن بیگناه عمداً، براى ابد در عذاب باقى خواهند ماند.
8. اعمال خیر افرادى كه به خدا و قیامت ایمان ندارند و احیاناً براى خدا شریك قائلند موجب تخفیف و احیانا رفع عذاب آنها خواهد بود.
9. سعادت و شقاوت تابع شرایط واقعى و تكوینى است نه شرایط قراردادى.
10. آیات و روایاتى كه دلالت مىكند خداوند عمل صالح و خیر را قبول مىفرماید تنها ناظر به حسن فعلى اعمال نیست؛ از نظر اسلام، عمل، آنگاه خیر و صالح محسوب مىگردد كه از دو جهت حسن داشته باشد: جهت فعلى و جهت فاعلى.
11. آیات و روایاتى كه دلالت مىكند اعمال منكران نبوّت یا امامت مقبول نیست، ناظر به آن است كه آن انكارها از روى عناد و لجاج و تعصب باشد؛ اما انكارهایى كه صرفاً عدم اعتراف است و منشأ عدم اعتراف هم قصور است نه تقصیر، مورد نظر آیات و روایات نیست. این گونه منكران از نظر قرآن كریم، مستضعف و مرجون لامر اللّه به شمار مىروند.
12. به نظر حكماء اسلام از قبیل بو على و صدر المتألّهین، اكثریّت مردمى كه به حقیقت اعتراف ندارند قاصرند نه مقصّر؛ چنین اشخاصى اگر خداشناس نباشند معذّب نخواهند بود- هر چند به بهشت هم نخواهند رفت- و اگر خداشناس باشند و به معاد اعتقاد داشته باشند و عملى خالص قربة الى اللّه انجام دهند پاداش نیك عمل خویش را خواهند گرفت. تنها كسانى به شقاوت كشیده مىشوند كه مقصّر باشند نه قاصر.
پاسخ با گفت‌آورد
؟ و از انجا که این برزخ نمیتواند