پروسلوگیون

[Ouroboros]

«فقط احمق در دل می‌گوید که خدایی نیست»
سنت آنسلم

برهانی که آنسلم ِ قدیس در «پروسلوگیون» مطرح کرد نهصد سال است که باعث تفریح ِ ذهنی بسیاری شده، فلاسفه‌ی بی‌شماری از آن دفاع کرده‌اند یا به آن پاسخ گفته‌اند. جالبی ِ آن در اینست که همه، خداباور یا نه، به محض ِ شنیدن ِ آن پی می‌برند که یک جای ِ کار می‌لنگد، این استدلال یک ایرادی دارد، اما هیچکس نمی‌تواند دقیقا انگشت ِ خود را روی ِ آن ایراد بگذارد. با وجود ِ آنکه این برهان کمتر از تمام براهین ِ دیگر در طول تاریخ زخم برداشته، بدلیل همین «ایراد ِ ناجور ِ ناگفتنی» مورد علاقه‌ی مذهبیون نیست.

برهان به زبان ِ بسیار ساده اینست: «خدا موجودیتی‌ست که فراتر از آن قابل ِ تصور نیست، آنچه را که نمی‌توان فراتر از آن را تصور کرد نه فقط در ذهن، بلکه در عین نیز وجود دارد، پس خدا نه فقط در ذهن، بلکه در عین هم وجود دارد». می‌بینید که مقدمه بسیار جالب است: هیچکس منکر ِ «تصور ِ وجود خدا» نیست. و نتیجه از آنهم جالبتر : چیزی که نتوان از آن فراتر از تصور کرد نمی‌تواند فقط ذهنی باشد، زیرا اگر بود آنوقت می‌شد چیزی فراتر از آن را تصور کرد(چیزی که در عالم ِ واقع نیز وجود دارد)، پس خدا وجود دارد.

ایرادی که بلافاصله به آن گرفتند این بود که وجود به تعالی منتج نمی‌شود. گونیلون، یک کشیش ِ دیگر در رساله‌ای بنام «در دفاع ِ از آن احمق» پاسخ می‌داد که تصور ِ وجود به وجود، و وجود به تعالی منتج نمی‌شود و می‌توان در این استدلال به جای «خدا» هر واژه‌ای قرار داد(او گفت زیباترین جزیره‌ی ِ ممکن). آنسلم جواب داد که وجود ِ زیباترین جزیره‌ی ِ ممکن وجوب ندارد در حالی‌که تصور ِ کامل‌ترین قادر ِ متعال دارای وجوب است. به عبارتی، برهان را بدین شکل بازنویسی کرد: « تعریف ِ متصور خدا موجودیتی ِ بی‌عیب و مطلقا کامل و متعالی‌ست، مقدمه‌ یا یکی از ضروریات ِ کمال و تعالی ِ مطلق، وجود داشتن است، پس خدا وجود دارد(یا "نمی‌تواند وجود نداشته باشد، زیرا در آنصورت کمال مطلق نمی‌بود")».

[Ouroboros]

یکی از ایرادات ِ وارد به برهان ِ هستی شناسی اینست که وجود را در قالب ِ یک کیفیت اثبات می‌کند، در حالی که کیفیات متأخر بر وجود هستند و وجود متقدم بر کیفیات. قبل از داشتن ِ هر کیفیتی(از جمله موجودیت)باید وجود داشت. یعنی استدلال در خودش ابطال می‌شود. کانت این ایراد را مطرح کرد. هگل، دیالکتیکی و کوبنده پاسخ داد: « وجود متقدم بر تصور است». یعنی همینکه متصور ِ وجود، وجود دارد، خود ِ وجود موجود است.

[kourosh_bikhoda]

یعنی همینکه متصور ِ وجود، وجود دارد، خود ِ وجود موجود است.

وجودِ موجود چطور؟ آیا این هم موجود است؟ وجودِ وجودِ موجود چطور؟ والخ.

[فیلیپ]

با عرض درود؛

یکی از ایرادات ِ وارد به برهان ِ هستی شناسی اینست که وجود را در قالب ِ یک کیفیت اثبات می‌کند،

برهان وجود شناسی (چه ورژن انسلم چه کارتسی) هیچکجا وجود را "در قالب یک کیفیت" معرفی نمی کند.
لفتو در این خصوص می نویسد:

Anselm's ...[argument], as explained above, does not involve any particular doctrine about the logical status of existence
Leftow, Brian. "The Ontological Argument." The Oxford Handbook of Philosophy of Religion. p. 107.

از پاسخ دکارت به گاسندی هم میتوان برداشت کرد که وی چیستی وجود را اساسا بی-اهمیت و نا-مربوط به مبحث میداند.

[فیلیپ]

خیر، ایرادی که شما به آن ایراد می‌گیرید این نیست که وجود باید به کمال متقدم باشد

امیر ارجمند،
به مهر، نگاه دیگری به ایرادتان بیندازید:

یکی از ایرادات ِ وارد به برهان ِ هستی شناسی اینست که (2) وجود را در قالب ِ یک کیفیت اثبات می‌کند ، در حالی که (1) کیفیات متأخر بر وجود هستند و وجود متقدم بر کیفیات. قبل از داشتن ِ هر کیفیتی(از جمله موجودیت)باید وجود داشت. یعنی استدلال در خودش ابطال می‌شود. کانت این ایراد را مطرح کرد. (emphasis mine)

عرض جنابعالی در این نقل قول این است: از آنجایی که کفیات (در این مبحث: کمال) بر وجود متاخر هستند(1)، پس وجود را نمیتوان در قالب یک کفیت اثبات کرد(2).
بنده متوجه نمی شوم در این پست آخرتان چه شد که یک دفعه گزاره ی اول را بکل انکار کردید!

به هر جهت بنده پاسخ هر دو گزاره را داده بودم.
در خصوص گزاره ی 1:

از آنجایی که این برهان، از کمال به عنوان یک مفهوم صرف استفاده می کند، گفتن اینکه «وجود» بایستی به آن تقدم داشته باشد یا "پیش فرض بنیادینش" باشد، واضحا باطل است.

در خصوص گزاره ی 2:

برهان وجود شناسی (چه ورژن انسلم چه کارتسی) هیچکجا وجود را "در قالب یک کیفیت" معرفی نمی کند.
لفتو در این خصوص می نویسد:
Anselm's ...[argument], as explained above, does not involve any particular doctrine about the logical status of existence
Leftow, Brian. "The Ontological Argument." The Oxford Handbook of Philosophy of Religion. p. 107.

برهان وجود شناسی صرفا با استفاده از مفهوم «کمال» و یک ریداکتیو، «وجود کمال» را استنتاج کرده. حال شما از کجا کشف کردید که ایجا «وجود کمال» در قالب یک کفیت (ثانویه) اثبات شده؟ برهان، کجا فرض گرفته/اشاره داشته که «وجود» استنتاج شده، بایستی یک کفیت(ثانویه) باشد؟
عرض کرده اید:

در این برهان وجود از کمال منتج شده(کاری به این که می‌شود یا نه نداریم)، پس وجود در قالب یک ویژگی ثانوی اثبات شده

چرا استنتاج وجود از کمال، باعث می شود وجود در قالب یک کفیت(ثانویه) ثابت شود؟
در زبان برایان لفتو، چرا فاکتورهای کمال-ساز بایستی به کفیات(ثانویه) محدود باشند؟

One version of [the ontological] argument uses the premise that existence is a perfection, but the having of a perfection could be expressed other than by what Kant would call a “real predicate.”l

یک توضیح کوچک هم بدهید درباره‌ی منظورتان از «مفهوم»،

مفاهیم (concepts) واحدهای تفکر (constituents of thoughts)، و مسلما اجزایی انتزاعی هستند. (به این مدخل از دانشنامه ی فلسفه ی استنفورد ر.ک.)

آنطورکه از گفته‌های شما برمی‌آید در بهترین شرایط هم خدا در جایگاه یک مفهوم از یک مفهوم ِ انتزاعی(=تصور ِ وجودی که کامل‌تر از آن ممکن نیست)اثبات می‌شود نه وجودی عینی.

وقتی که می گوییم «وجود واقعی» یک مفهوم ثابت شده، یعنی اینکه این مفهوم از، به اصطلاح، "بهشت افلاطون" به جهان واقعی نازل شده است! (از حالت انتزاعی (abstract realm) به حالت واقعی (actual/concrete realm) منتقل داده شده).

با سپاس از توجهتان.

[Ouroboros]

امیر ارجمند،
به مهر، نگاه دیگری به ایرادتان بیندازید:

عرض جنابعالی در این نقل قول این است: از آنجایی که کفیات (در این مبحث: کمال) بر وجود متاخر هستند(1)، پس وجود را نمیتوان در قالب یک کفیت اثبات کرد(2).
بنده متوجه نمی شوم در این پست آخرتان چه شد که یک دفعه گزاره ی اول را بکل انکار کردید!

به هر جهت بنده پاسخ هر دو گزاره را داده بودم.
در خصوص گزاره ی 1:

در خصوص گزاره ی 2:

برهان وجود شناسی صرفا با استفاده از مفهوم «کمال» و یک ریداکتیو، «وجود کمال» را استنتاج کرده. حال شما از کجا کشف کردید که ایجا «وجود کمال» در قالب یک کفیت (ثانویه) اثبات شده؟ برهان، کجا فرض گرفته/اشاره داشته که «وجود» استنتاج شده، بایستی یک کفیت(ثانویه) باشد؟
عرض کرده اید:
چرا استنتاج وجود از کمال، باعث می شود وجود در قالب یک کفیت(ثانویه) ثابت شود؟
در زبان برایان لفتو، چرا فاکتورهای کمال-ساز بایستی به کفیات(ثانویه) محدود باشند؟

One version of [the ontological] argument uses the premise that existence is a perfection, but the having of a perfection could be expressed other than by what Kant would call a “real predicate.”l

مفاهیم (concepts) واحدهای تفکر (constituents of thoughts)، و مسلما اجزایی انتزاعی هستند. (به این مدخل از دانشنامه ی فلسفه ی استنفورد ر.ک.)
وقتی که می گوییم «وجود واقعی» یک مفهوم ثابت شده، یعنی اینکه این مفهوم از، به اصطلاح، "بهشت افلاطون" به جهان واقعی نازل شده است! (از حالت انتزاعی (abstract realm) به حالت واقعی (actual/concrete realm) منتقل داده شده).

با سپاس از توجهتان.

فیلیپ عزیز شما در اولین پست خود به این بخش از نوشته‌ی من پاسخ دادید:

یکی از ایرادات ِ وارد به برهان ِ هستی شناسی اینست که وجود را در قالب ِ یک کیفیت اثبات می‌کند،

(پست ِ شما)

و من تصور می‌کردم که ما درحال گفتگو پیرامون این ایراد ِ مقدماتی هستیم نه نتیجه‌ی آن، یعنی حرف شما اینست که وجود در این برهان در قالب یک ویژگی اثبات نمی‌شود، نه اینکه وجود به کمال متقدم است یا نه، و حالا مرا به خودابطال‌گری متهم می‌کنید!

به هرحال برای ِ من فرقی نمی‌کند، در هر دو صورت، بخش ِ مقدماتی ایراد اینست که در برهان انسلمی وجود یک صفت است("کامل کسی‌ست که وجود داشته باشد"، این اصلا تعریف ِ صفت است!)، درحالی‌که اولا مقدمه به نتیجه بی‌ربط است و ثانیا وجود صفت نیست بلکه بستر ِ تعلق صفت است. پاسخ شما اینست که «چرا استنتاج وجود از کمال، باعث می شود وجود در قالب یک کفیت(ثانویه) ثابت شود؟»، و من واقعا نمی‌فهمم که این سوال چه معنایی دارد، چون تفاوت میان «کیفیت» و «ویژگی» برای من بسیار زیاد است. نزد من هر وجه از چگونگی یک کیفیت است(حتی عدم وجود)و ویژگی معادل فارسی صفت، یعنی چیزی که به نهاد تعلق می‌گیرد است. اگر اینها به نظر شما یکی هستند یا فکر می‌کنید ایراد من فقط متوجه ثانویه بودن ِ وجود در این برهان است باید چندین پله عقب برویم.

برهان، کجا فرض گرفته/اشاره داشته که «وجود» استنتاج شده، بایستی یک کفیت(ثانویه) باشد؟

این نتیجه‌ی ِ طبیعی و ایراد ِ برهان است نه بخشی از مفروضات آن، اینکه «برای کامل بودن» باید وجود داشت، یعنی وجود داشتن یک ویژگی ِ ثانویه است برای امکان‌پذیری کامل بودن.

---------- ارسال جدید اضافه شده در 01:31 PM ---------- ارسال قبلی در 01:24 PM ----------

ایرادی که دوستمون میگیرن مربوط به صدق یا کذب بودن موضوع هست. اگر گزاره «خداوند کامل است» بخواد صادق باشه، خداوند بایستی پیش از کمال داشتن، وجود داشته باشه. چه این کمال انتزاعی باشه چه واقعی. اگرچه مفهوم این گزاره قابل درک هم باشه، ولی چنانچه خداوند موجود نباشه، ارزش گزاره موجود صفر و در نتیجه کاذب هست.

بله، این صورت اساسی برهان است. وانگهی حرف من اینست که چنین رویکردی بسیار کمتر از آنچه به نظر می‌رسد منطقی‌ست، و اگر هم باشد، علاوه بر مفهوم کمال، مفهوم وجود هم مفهومی انتزاعی می‌شود(مثل برهان نظم و برخلاف برهان علیت). برهانی که وجود ِ ذهنی ِ یک مفهوم ِ ذهنی را از طریق یک فرض ِ ذهنی اثبات می‌کند، خیلی کمتر از اینها قابل دفاع خواهد بود!

[فیلیپ]

و من تصور می‌کردم که ما درحال گفتگو پیرامون این ایراد ِ مقدماتی هستیم نه نتیجه‌ی آن،...
مقدمه به نتیجه بی‌ربط است

البته گزاره ی «وجود بر کفیت مقدم است» به طور سنتی، مقدمه و پیشرط گزاره ی «وجود را نمیتوان در قالب یک کفیت اثبات کرد» دانسته شده، نه نتیجه ی آن [1] و لذا مستقیما به آن مربوط است.

به هر حال مشکلی نیست. میتوانیم تنها در خصوص مسئله ی «وجود را نمیتوان در قالب یک کفیت اثبات کرد» بحث کنیم.

این نتیجه‌ی ِ طبیعی و ایراد ِ برهان است نه بخشی از مفروضات آن، اینکه «برای کامل بودن» باید وجود داشت، یعنی وجود داشتن یک ویژگی ِ ثانویه است برای امکان‌پذیری کامل بودن.

دوست بزرگوار من،
تکرار استدلال های پیشینتان، پاسخ سوال بده را نخواهد داد!
می فرمایید: "اینکه «برای کامل بودن» باید وجود داشت، یعنی وجود داشتن یک ویژگی ِ ثانویه است"
ما می گوییم: چرا؟

شما یک همچنین استدلالی دارید:

1. برای کامل بودن باید وجود داشت.
2. پس وجود یک ویژگی ثانویه است.

واضح است که گزاره ی 2، به طور مستقیم، از گزاره ی 1 نتیجه گرفته نمی شود. پس یا استدلالتان استنتاجی نیست یا اینکه یک پیشفرض پنهان شده دارید که گزاره ی 1 و 2 را به هم ربط می دهد.

تصور بنده این است که شما از پیشفرضی شبیه این استفاده می کنید: "همه ی فاکتورهای کمال-ساز بایستی ویژگی ثانویه باشند"

در این صورت استدلالتان چنین خواهد بود:

1. همه ی فاکتورهای کمال-ساز بایستی ویژگی ثانویه باشند (پیش فرض پنهان شده ی تان)
2. «وجود» [2] یک فاکتور کمال-ساز است (یا به قول خودتان: "برای کامل بودن باید وجود داشت.")
3. پس «وجود» [2] بایستی یک ویژگی ثانویه باشد.

درخواست ما از شما این است:
مهر ورزیده، گزاره ی نخست/پیشفرضتان را ثابت کنید.

چون تفاوت میان «کیفیت» و «ویژگی» برای من بسیار زیاد است. نزد من هر وجه از چگونگی یک کیفیت است(حتی عدم وجود)و ویژگی معادل فارسی صفت، یعنی چیزی که به نهاد تعلق می‌گیرد است. اگر اینها به نظر شما یکی هستند یا فکر می‌کنید ایراد من فقط متوجه ثانویه بودن ِ وجود در این برهان است باید چندین پله عقب برویم.

منظور بنده از کفیت ثانویه همان "ویژگی ثانویه" ی مد نظر شما و کانت است. [3] مشکل صرفا بر سر انتخاب واژه است نه مفاهیم. لزومی نیست "چندین پله عقب برگردیم".

سپاس از این گفتگوی شیرین!



پانویس:

[1] برای نمونه رجوع کنید به مقاله ی

Alston, William P. "The Ontological Argument Revisited." The Philosophical Review LXIX.4 (1960): 452-74. Print.

"On this basis it is easy to show that 'exists' cannot be a
predicate. If the existence of the subject must be presupposed
before we can set about attaching (withholding, wondering
whether to attach) any predicate to (from) it, it, we will always be
too late either to apply or to withhold a predicate of existence. ...
"The application of all this to the ontological argument is
obvious. Descartes can get from the principle "Perfection implies
existence" or "Existence is a perfection" to the conclusion he
wants, "A perfect being exists," only by using that principle to
show that existence must be predicated of a perfect being. But
we can predicate, or refuse to predicate, anything of a perfect
being, only if we purport to have already settled that there is
a perfect being."

بنظر بنده شما نیز همین موضع را در پست دومتان داشتید.

[2] در منظر برهان وجود شناسی.

[3] البته همچنان تاکید می کنم که چیستی «وجود» اصولا بی ربط به این برهان است. اینکه من و شما وجود را چه بدانیم، تاثیری به این بحث نخواهد گذاشت.

[Ouroboros]

ببخشید بابت تأخیر.

واضح است که گزاره ی 2، به طور مستقیم، از گزاره ی 1 نتیجه گرفته نمی شود. پس یا استدلالتان استنتاجی نیست یا اینکه یک پیشفرض پنهان شده دارید که گزاره ی 1 و 2 را به هم ربط می دهد.

پیشفرض ِ من اینست که یکسری حالات بنیادی هستند(یعنی بر هر چیز تقدم دارند)و یکسری ویژگی‌ها بر چگونگی و چیستی ِ آن حالات دلالت دارند. «وجود» برای من از جمله حالات ِ نوع اول است، و مشکل استدلال اینست که «وجود» را از «کمال» نتیجه می‌گیرد، یعنی(مثلا)وجود ِ کمال ِ «الف» را به وجود «خود الف» ارجحیت، تقدم و وابستگی می‌دهد و وجود الف را از چگونگی الف نتیجه می‌گیرد(تازه آنهم چگونگی‌ای که در تعریف ِ آن چیستی نهفته است). پس 1: وجود نه به عنوان یک بستر ِ اصیل برای قرار گرفتن هرنوع ِ ویژگی ِ خاص یا عامی بر چیز، که به عنوان یک ویژگی جدا و مستقل مثل باقی ِ آنها اثبات شده، و 2. استدلال کلا به شعبده‌بازی می‌ماند تا استدلال!

یک اشاره‌ی کوچک هم بکنم که میان برهان هستی شناسیک ِ آنسلم و دکارت تفاوت‌هایی هست، برهان دکارت این ایراد را(چنانکه منتقدان کانت اشاره کرده‌اند)ندارد، چون وجود را یکی از اصول «کمال» می‌داند نه نتیجه‌ی ِ آن(آنسلم می‌گوید که خدا کمال مطلق است پس نمی‌تواند وجود نداشته باشد، دکارت می‌گوید خدا کمال مطلق است پس وجود را که یکی از ارکان کمال است دارد)، اولی درصدد اثبات تصور خدا برمی‌آید، دومی چنین دغدغه‌ای ندارد و وجود یک «کمال مطلق» را اثبات می‌کند. البته ایرادات دیگر به برهان کانت هم وارد است.

[Russell]

اصولاً اگر ما یک مجموعه (که وجود عینی دارد) رو در نظر بگیریم و دنبال یک ترین در آن بگردیم و بگیم حتماً وجود دارد کاملاً درست هست ولی وقتی در وجود عینی اعضا مناقشه است این استدلال کاملاً بی ربط میشود.

[Ouroboros]

وجودِ موجود چطور؟ آیا این هم موجود است؟ وجودِ وجودِ موجود چطور؟ والخ.

این دقیقا ایرادی بود که فوئرباخ مطرح کرد(البته با الهام از روگه و نقد ِ او بر دیالکتیک)، او گفت که در این برهان «وجود ِ موجود وجود دارد» را می‌توان پذیرفت، اما در پی ِ آن پرسشی جدید رخ خواهد نمود، و آن اینکه «وجود ِ وجود ِ موجود ِ وجود» چه می‌شود. برای ِ ابطال ِ این دور ِ تسلسل طرفداران ِ برهان باز به برهان ِ واجب الوجود دست یازیدند. بعدها با ایراداتی که به آن برهان هم وارد شد، این دفاع ارزش خود را از دست داد. یکی از کسانی که به دفاع از این برهان پرداخته نرمن ملکم است، این بابا می‌گوید که در کمک ِ اضافی ِ برهان واجب الوجود به برهان هستی شناسی(برهانی که بنام برهان آنسلمی شناخته می‌شود)، این «وجوب ِ وجود» نیست که مطرح می‌شود بلکه «ترجیح ِ تصور ِ وجوب ِ وجود» است.

اصولاً اگر ما یک مجموعه (که وجود عینی دارد) رو در نظر بگیریم و دنبال یک ترین در آن بگردیم و بگیم حتماً وجود دارد کاملاً درست هست ولی وقتی در وجود عینی اعضا مناقشه است این استدلال کاملاً بی ربط میشود.

اینهم ایراد ِ شوپنهاور به برهان ِ آنسلمی‌ست. و من تصور می‌کنم این همان ایراد ِ ناگفتنی و ناپیدای ِ برهان است نه ایراد ِ کانت(البته بعضی هردو را یکی می‌دانند). اینکه نتیجه‌ در مقدمات به نحوی استادانه پنهان شده و تا آخر ِ استدلال همچون یک شعبده(به تعبیر شوپنهاور)از دیدها پنهان می‌ماند.