نمایش نسخه قابل چاپ
امید است بتوان در این جستار به اهمییت مطالعه تاریخ فلسفه، نقد و بررسی بن مایه های گوناگون پیرامون "تاریخ فلسفه" ، کیفیت ترجمه های فارسی آنها و گفتگو در مورد هر آنچه مربوط به سیر تکامل و تحول فلسفه می باشد؛ بپردازیم.
دوستانی که تاکنون به مطالعه تاریخ فلسفه پرداخته اند؛
سپاسگزارشان خواهم بود، اگر به ارزیابی بن مایه های مطالعاتی خود در این راستا بپردازند.
در سالهای اخیر در ایران و کلا همه‌جا مشهورترین و محبوب‌ترین کتاب تاریخ فلسفه دوره‌ی چند جلدی فردریک کاپلستون بوده و در دانشگاه‌ها با نامِ انجیلِ دانشجویان فلسفه شناخته میشود. تمامِ مجلداتِ آن در ایران از مترجمانِ مختلف چاپ شده؛ اما در موردش چند ایراد هست؛ یکی آنکه نویسنده‌ی همه‌ی آن یک نفر بوده و از آنجا که محدودیتِ زمان، دقت و تخصص یک نفر میتواند در تالیف چنین کتابِ جامعی تاثیرگذار باشد محل ایراد است. دوم آنکه کاپلستون خودش یک مسیحی معتقد بود و از اینجهت به سوگیری‌های ایده‌ئولوژیک‌اش بدبینی‌هایی وجود دارد. سوم اینکه این کتاب قدری قدیمی است و خبری از کاوش‌ها و پژوهش‌های نوینی که در آثار کلاسیکِ فلسفی شده و همچنین آثار و جریان‌های فلسفی نو در آن نیست. مثلا در امروز بر اساس پژوهش‌های یک فیلسوفِ معاصر می‌دانیم که برخلافِ آنچه شوپنهاور در مقدمه‌ی چاپِ دوم و سومِ کتابِ «جهان همچون خواست و بازنمود» گفته، کتابش را نسبت به ویرایش نخست دچار دگرگونی‌های عظیمی کرده و نهایت سعی خود را کرده که آن دگرگونی‌ها را از دیدِ خوانندگان مخفی نگاه دارد؛ همچنین مطلبِ درخوری پیرامون فلسفه‌ی اگزیستانس در آن نمی‌یابید. همچنین ترجمههای فارسی آن همگی در سطح یکسانی از ارزشمندی نیستند! ترجمههای بزرگمهر و اشوری در بالاترین سطح و جلال‌الدین اعلم در پائین‌ترین سطح هستند!
اخیرا کتابی بسیار ارزشمند به انگلیسی منتشر شده که به نامِ تاریخ فلسفه‌ی راتلج که به گمانم تا جلد چهارم‌اش در ایران ترجمه شده و توسط انتشاراتِ چشمه منتشر شده(کل کتاب 10 جلد است و 4500 صفحه). من متن‌هایی از نسخه‌ی اصلی آن را خوانده‌ام که خیلی خوشم آمد! این کتاب توسط چندین نفر نوشته شده که هر یک در حوزه‌ای خاص تخصص داشته و در یکی از دانشگاههای مطرح جهان استاد هستند؛ همه‌شان نامهای شناخته شده‌ای هستند که آثار متعددی در حوزه‌های مختلف فلسفه داشته‌اند. من خواندنِ آن را که (4500 صفحه متنِ فلسفی خواندن گاو نر می‌خواهد و مرد کهن) داشتنِ و گزینشی خواندنِ مطالبِ این کتاب را به دوستان توصیه می‌کنم.
در ادامه بیشتر در موردِ کتابهای انگلیسی و فارسی تاریخ فلسفه بحث می‌کنیم اما فعلا همین را بگویم که من کلا با تاریخ‌های فلسفه‌ی جامع و چندجلدی راحت نیستم. فلسفه نیز باید همچون علوم تخصصی‌تر از اینها بشود که در یک کتاب همه چیز در موردش گنجانده شود.
آیا از کیفیت ترجمه فارسی آن آگاهی دارید؟گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Dariush
پس آیا موافق هستید که جهت مطالعه عمیق تاریخ فلسفه، همان "تاریخ فلسفه راتلج" بهترین انتخاب است؟گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Dariush
ممنون می شوم، منظورتان را بیشتر توضیح دهید:e303:گفت‌آورد:
من کلا با تاریخ‌های فلسفه‌ی جامع و چندجلدی راحت نیستم. فلسفه نیز باید همچون علوم تخصصی‌تر از اینها بشود که در یک کتاب همه چیز در موردش گنجانده شود.
اجازه بدهید یک جلدِ آن را از یکی از دوستانم قرض کنم و پاسخ این پرسش‌تان را هفته‌ی بعد بدور از تعاریف و شنیده‌هایم از دیگران، با دقتِ بیشتری به شما بگویم. از انجا که مترجمِ همه‌ی جلدها یک نفر است، بنابراین می‌توان با در دست داشتنِ یک جلد در موردِ کلیتِ ارزشِ برگردانِ آن کتاب قضاوت کرد.گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
اگر به دنبالِ یک تاریخِ فلسفه‌ی جامع هستید، بی‌شک بله؛ راتلج هم بسیار جامع است و خیلی تخصصی است و جنبه‌ی دائره‌المعارفی و اطلاعاتِ عمومی به هیچ وجه ندارد. هر بخش‌اش مجموعه‌ایست از مقالات که بسیار پخته و عمیق؛ از این جهت، بله این حقیقتا عمیق‌ترین و جامع‌ترین تاریخ فلسفه‌ای بوده که من دیده‌ام. نسخه‌ی انگلیسی‌اش در اینترنت زیاد هست، می‌توانید دانلودش کنید و قدری به سازمان و ساختار و متنِ کتاب و موضوعاتِ آن نگاه کنید تا دیدی کلی و درست از آن بدست آورید.گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
بله؛ کلا من با این که به دنبالِ فلسفه در یک کتاب باشیم راحت نیستم؛ گویی فلسفه «یک چیز» است که توی فلان کتاب است! این مشخصا با پویایی فلسفه تضادِ درونی دارد.گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
برای آشنایی اولیه بنظر دوستان کدام کتاب تاریخ فلسفه بهتر است؟
من خودم در ابتدا بجز کاپلستون به دنیای سوفی و ویل دورانت معرفی شدم، اولی بنظرم ملال‌آور آمد و نیمه‌کاره رهایش کردم ولی ویل دورانت را بسیار دوست داشتم. نمره دوستان به این دو چیست؟
برای آنکه من قضاوتی شخصی از کیفیتِ ترجمه‌ی کتابِ مربوطه نداشته باشم، 5 صفحه از ترجمه‌ای که از یکی از دوستانم قرض کرده‌ام و همان 5 صفحه از نسخه‌ی اصلی را اینجا قرار می‌دهم و قضاوت را می‌گذارم به عهده‌ی خودتان؛ من به شخصه نمره‌ی قبولی به آن می‌دهم.گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
فایل پیوست 4117
من این کتابها را در مورد تاریخ فلسفه خوانده‌ام (گزینشی یا کامل):گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Russell
تاریخ فلسفه - ویل دورانت (اولین کتاب تاریخ فلسفه که خواندم)
تاریخ فلسفه‌ی غرب - برتراند راسل
تاریخ فلسفه - فردریک کاپلستون
تاریخ فلسفه راتلج
سیر حکمت در اروپا- فروغی
و مکتب‌های فلسفی اثر پرویز بابایی
برای آشنایی ابتدایی، به نظر من هم بی‌برو برگرد، همان کتاب ویل دورانت بهترین است. تاریخ فلسفه راسل، تا اندازه‌ای مبتلاست به همان گرفتاری‌ای که کتاب کاپلستون دچارش است. راسل یک فیلسوف است، فیلسوفی که جهت‌گیری‌های مشخصی در اندیشه‌های خویش دارد و از این منظر انتقادهایی که می‌کند گاهی بی‌پایه و اساس هستند! او اولین و آخرین کسی بود که دیدم فلسفه‌ی شوپنهاور را سطحی خوانده؛ دلیل‌اش هم مشخص است، به احتمال زیاد اصلا آن را نخوانده وگرنه کسی که یک دور خیلی سطحی شوپنهاور خوانده باشد، اشتباهاتِ فاحشِی که او در موردِ این فیلسوفِ بزرگ کرده را به روشنی می‌بیند. یا میبینید که آنچنان که دقیق و تخصصی به فلسفه‌ی لایب‌نیتز پرداخته به دیگرانی چون نیچه یا اسپینوزا نپرداخته و مثلا آنقدر از دستِ نازی‌ها عصبانی بود که از نسبت دادنِ نیچه به آنها ابایی نداشت؛ قدیمی هم هست و مثلا در آن اثری از هایدگر نمی‌بینید. اما ترجمه‌ی این کتاب بسیار خوب و دلچسب است.
سیر حکمت در اروپای فروغی، اگر چه قدیمی‌ست، اما چیزی از ارزش‌هایش نمی‌کاهد. به نظر من یکی از بهترین تاریخ‌های فلسفه به زبان فارسی‌ست. زبانی بسیار شیرین و متنی نسبتا گیرا، از امتیازهای ویژه‌ی این کتاب ارزشمند است. این کتاب نه آنچنان مفصل است که کسی رغبتِ خواندن‌اش را از دست بدهد و آنچنان خلاصه است که بشود نامش را یک مقدمه بر فلسفه‌ها گذاشت. از این جهت شاید این کتاب در کنار تاریخ فلسفه‌ی ویل دورانت، بهترین‌ها برای شروعِ مطالعه‌ی فلسفه باشند.
مکتب‌های فلسفی پرویز بابائی یک امتیاز خیلی ویژه دارد و آن این است که شما به جای آنکه فلاسفه را تنها در یک سیر تاریخی مطالعه کنید، در یک دسته‌بندی مکتبی میبینید و مثلا هایدگر و نیچه و کیه‌که‌گار را در کنار هم قرار داده، به همین خاطر خواننده میتواند به خوبی نگرشی نسبتا جامع به کلیتِ یک مکتبِ فلسفی خاص داشته باشد. امتیاز دیگرش این است که جدید است. اما بزرگترین اشکالی که دارد ارائه‌ی اطلاعاتِ تقریبا دائره‌المعارفی در زبانی ثقیل است که گاهی آدم واقعا می‌بیند که دارد مهمل می‌خواند! برای شروع نمی‌توانم این کتاب را توصیه کنم، ولی انصافا فصلِ مربوط به هگل‌اش واقعا ارزشمند و خواندنی بود.
در موردِ آن دو تای دیگر هم که کم و بیش حرف زده‌ام؛ ببینیم نظر دیگر دوستان، به ویژه خود خردگرای گرامی در این مورد چیست.
سخنتان صحیح است؛ ولی بیان این سخن در موردِ مطالعه ی تاریخ فلسفه در قالب کتابی چون راتلج یا کاپلستون با هدف آشنایی و شناخت اولیه از مکاتب فلسفی گوناگون، چه معنایی دارد؟گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Dariush
درود بر راسل گرامی!:e303:گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Russell
در این مورد @Dariush گرانقدر به خوبی توضیح دادند. و به نظر من، برای آشنایی اولیه، دنیای سوفی می تواند بهترین گزینه باشد، زیرا فلسفه را در قالب داستانی شیوا بیان نموده و چندان مفصل و تخصصی به مکاتب فلسفی نپرداخته است.
در گام بعدی برای آشنایی بیشتر، تاریخ فلسفه ویل دورانت گزینه مناسبی است. ویل دورانت قلمِ ساده و شیوایی در نگارش داشته است؛ اما به نگرم همچون بسیاری از اساتید و فیلسوفان دیگر، در مورد شوپنهاور، به وضوح عقاید شخصی خود را در بیان بی طرفانه تاریخ وارد کرده است.
اما جدا از بحث پیرامون بن مایه های تاریخ فلسفه، به باور من قدم نخست برای فلسفیدن و مطالعه تاریخ فلسفه، درک ارزش و مفهوم "فلسفه" و درک اهمییت مطالعه "تاریخ فلسفه" می باشد. تا همواره با لذت،علاقه و هیجان بتوانیم به فلسفیدن بپردازیم.:e402:
هنگامی که فهمِ فلسفه ی نیچه سرِ زبان های فلسفه دوستان می باشد؛ نیچه به شوپنهاور به عنوان استاد خود اشاره می کند!گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Dariush
و جالب است که حتی اهل فلسفه و اساتید فلسفه هم در مورد شوپنهاور، با کینه و بی انصافی برخورد می کنند!:e403:
درود رشنالیست عزیز، از اینکه باز هم مطالبت را اینجا می‌خوانم خوشحالم :e032:گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
من دقیق متوجه منظورت از اهمیت تاریخ فلسفه در درک ارزش فلسفه نشدم، بنظر منکه اکثر آنچه در تاریخ فلسفه آمده چندان عملی نبوده و در نگاه اول شاید حتا باعث پایین آمدن ارزش فلسفه در نظر خواننده شود.
کتابهای تاریخ فلسفه امروز در واقع متفاوت نسبت به مثلا تاریخ ریاضیات پیدا کرده‌اند. در کتاب تاریخی‌ای که پیرامونِ علوم منتشر میشود، خواننده خود به خود می‌رود که سیر تاریخی و تکوینی علمِ مربوطه را با توجه به اسناد و مدارکِ متقنی که در آن کتاب آمده، مطالعه کند و توقعی از این که علمِ مربوطه را به واسطه‌ی مطالعه‌ی آن کتاب تاریخ بیاموزد، نخواهد داشت. در مورد تاریخ فلسفه موضوع چیز دیگری‌ست و خواننده معمولا به دنبالِ راهِ حلی می‌گردد که به واسطه‌ی آن بتواند بداند فلسفه‌ی آناکساگوراس، امپدکلس، افلاطون، ارسطو تا هایدگر و نیچه را درک کند و وقتی با تحلیل‌های سطحی و پر از اشتباه روبرو میشود، یک نگرشِ سطحی از اندیشه‌های یکایکِ این فلاسفه به دست می‌آورد : «عه؟ پس حرفِ نیچه همین بود؟» و ... . پژوهشگر جدی فلسفه از تاریخِ فلسفه باید همان استفاده‌ای را بکند که یه محقق علوم از کتب تاریخ علم؛ برای بررسی و شناختِ راستینِ اندیشه‌های فلاسفه، باید مستقیما و بلاواسطه به آثارِ همانها مراجعه کند.گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
در مورد تاریخ فلسفه‌ی راتلج، با قاطعیت می‌گویم که چیزی غیر از تاریخ فلسفه است! گنجینه‌ایست غنی از مقالاتِ پرمایه که در آن حقیقتا به سختی بتوان ایراد یا سطحی‌نگری یافت.
راسل گرامی؛گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Russell
منظورم در گام نخست، درک ارزش و اهمییت خودِ فلسفه و در پی آن، دریافتن ارزش و اهمییت مطالعه تاریخ فلسفه بود. نه بر عکس آن!
از کسی که چندان با خودِ فلسفه آشنایی ندارد و یا برای فلسفه ارزش و اهمییتی قایل نیست، یا اینکه هدفش از فلسفه خواندن،با کلاس دانستن آن و یا جلب نظر دیگران است؛ نمی توان چشم داشت این را داشت که به مطالعه کتاب های قطور و چند جلدی، پیرامون تاریخ فلسفه(آن هم با شوق و علاقه) بپردازد.
:e303:گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Dariush
و آیا موافق هستید که یک تفاوت مهم در "تاریخ دانش" و" تاریخ فلسفه" وجود دارد؟ که در مطالعه تاریخ فلسفه ما با بسیاری از مکاتب فلسفی آشنا می شویم که با وجود گذرِ زمانِ بسیار از پیدایش آنها، همچنان
به خوبی می توانند در توصیف و تبیین جهان امروز نیز کارآمد باشند؟ به طوری که آن مکتب فلسفی همچنان سرزندگی خود را حفظ کرده باشد! اما در مورد تاریخ دانش چندان این طور نیست و نظریه های دانشیک پیشین به واسطه ی ابطال توسط نظریه ها و تجربیات جدید، کارایی چندانی در جهان امروز ندارند.
ببینید شما باید واقعیت را کنار هم داشته باشید و به خواندنِ کتابِ تاریخِ فلسفه بپردازید:گفت‌آورد:
نوشته اصلی از سوی Rationalist
1-شما هرگز با یک کتابِ تاریخِ فلسفه نخواهید توانست به جان و عمقِ یک فلسفه راه پیدا کنید.
2-شما نمی‌توانید همه چیز را در موردِ همه فلسفه‌ها بدانید.
اگر با داشتنِ این دو پیش‌فرض به سوی کتبِ تاریخِ فلسفه می‌روید، ایرادی در کارتان نیست. پیش‌فرضِ اولی توصیح می‌دهد که چرا مستقیما باید به کتبِ خودِ فلاسفه مراجعه کنید و دومی علتِ وجودیِ کتبِ تاریخِ فلسفه را نشان می‌دهد.
در مورد گزنفون۱ یا زنوفان کسی مطالعه داشته است؟ به نظر می رسد او نخستین فیلسوفی بوده که با رویکردی شناخت شناسانه تک خدایی را در فلسفه اش بیان نموده است.
ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــ
۱.Xenophanes